Koenzym Q10 (CoQ10), znany również jako ubichinon, to coraz częściej stosowany składnik suplementów diety. Jego rosnąca popularność wynika nie tylko z roli w produkcji energii komórkowej, ale także z silnych właściwości przeciwutleniających. Dzięki temu jest często stosowany jako wsparcie w leczeniu chorób związanych ze stresem oksydacyjnym, takich jak choroby serca, cukrzyca, nowotwory czy choroby neurodegeneracyjne.
Jednak najpierw skupimy się nad tym, czym jest koenzym Q10 oraz jego roli dla naszego organizmu. Koenzym Q10 jest naturalnie występującym związkiem w ludzkim organizmie, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania komórek. Jego struktura chemiczna, sprawia, że jest on bardzo dobrze rozpuszczalny w tłuszczach, co umożliwia mu szybkie przenikanie przez błony komórkowe. CoQ10 jest nieodzownym elementem budującym mitochondriach – organellach odpowiedzialnych za produkcję energii w komórkach.
W kontekście biochemicznym, CoQ10 pełni wiele funkcji. Jedną z najważniejszych jest udział w produkcji adenozynotrójfosforanu (ATP), który jest podstawowym nośnikiem energii w organizmie. Dlatego Koenzym Q10 występuje w wyższych stężeniach w tkankach o dużym zapotrzebowaniu energetycznym, takich jak serce, wątroba, nerki i mięśnie.
Obok roli w produkcji energii, CoQ10 jest silnym przeciwutleniaczem. Jego zredukowana postać, zwana ubichinolem, ma zdolność neutralizacji wolnych rodników, co pomaga w ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym. Dzięki zdolności do regeneracji innych przeciwutleniaczy, takich jak witamina E, CoQ10 staje się ważnym elementem ochrony przed uszkodzeniami oksydacyjnymi.
Jednym z kluczowych obszarów, w których koenzym Q10 znalazł zastosowanie, jest kardiologia. Jego niedobór został powiązany z wieloma problemami zdrowotnymi, w tym zastoinową niewydolnością serca. Choroby serca są jednymi z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie, dlatego też poszukiwanie skutecznych terapii jest priorytetem. Z tego powodu naukowcy z Uniwersytetu z Japonii w 2020 roku przeprowadzili badanie, którego głównym celem było zbadanie czy suplementacja ubichinolem może przyczynić się do poprawy funkcji śródbłonka u pacjentów z niewydolnością serca ze zmniejszoną frakcją wyrzutową (HFrEF). W badaniu wzięło udział 20 pacjentów z ustabilizowaną niewydolnością serca. Po miesiącu od zaklasyfikowania, który stanowił okres potrzebny do wykluczenia wpływu wcześniej stosowanych metod leczenia, pacjenci rozpoczęli leczenie alternatywne trwające 3 miesiące. Losowo rozdzielone grupy pacjentów przyjmowały ubichinol w dawce 400mg na dobę (dwa razy dziennie 200mg), bądź stanowiły grupę placebo. Ocenę funkcji śródbłonka dokonano z użyciem wskaźnika RHI (Reactive Hyperemia Index). Jest on miarą reaktywności naczyniowej i służy do oceny funkcji śródbłonka, który odgrywa kluczową rolę w procesach takich jak: wydzielanie tlenku azotu (NO), który odpowiada za rozkurcz naczyń krwionośnych; regulację przepuszczalności naczyń czy modulowanie reakcji zapalnych i krzepnięcia krwi. Niska wartość RHI oznacza osłabioną funkcję śródbłonka, która jest powiązana z wieloma chorobami układu sercowo-naczyniowego, w tym z niewydolnością serca. Zastosowanie logarytmicznej wersji wskaźnika (LnRHI) pozwala na lepsze uchwycenie subtelnych różnic w małych wartościach, dzięki czemu mamy bardziej stabilną i statystycznie spójną ocenę zmian w funkcji śródbłonka. W prezentowanym badaniu analiza LnRHI wykazała tendencję do poprawy stanu naczyń krwionośnych. Wykazano również znaczącą zmianę wartości RHI przed i po leczeniu ubichinolem, była to zmiana z 1,57 na 1,74, podczas gdy w grupie placebo nie było istotnych zmian. Jednak, nie odnotowano istotnego wpływu na funkcję nerek, profil lipidowy, glikemię na czczo, poziom peptydu natriuretycznego typu. Aczkolwiek jest to pierwsze badanie, które wykazało, że CoQ10 znacząco poprawiło funkcję śródbłonka ocenianą za pomocą RHI. Poziom LnRHI wzrósł z 0,45 do 0,55 w wyniku suplementacji. Według niedawno opublikowanej metaanalizy, wzrost LnRHI o 0,1 odpowiada 21% zmniejszeniu ryzyka wystąpienia zdarzenia sercowo-naczyniowego.[1] Jednakże początkowe poziomy LnRHI (czyli po pierwszym miesiącu), nie wykazały istotnych różnic pomiędzy grupami, co sugeruje mały wpływ ubichinolu na poprawę funkcji śródbłonka. Powodem tego stanu mógł być krótki okres wypłukiwania, który wpłynął na brak pełnej odwracalności efektów. Innymi ograniczeniami badania była niewielka liczba pacjentów, a także brak oceny markerów funkcji śródbłonka i stresu oksydacyjnego. Pomimo tych ograniczeń, wyniki badania sugerują, że CoQ10 może wspierać leczenie chorób sercowo-naczyniowych. Potrzebne są jednak dalsze, większe badania, aby potwierdzić te obserwacje i dokładniej zbadać mechanizmy stojące za działaniem tego suplementu.
Choć mechanizmy działania CoQ10 na funkcję śródbłonka pozostają niejasne, na pewno można stwierdzić jego znaczący wpływ na poprawę metabolizmu energetycznego i zapobieganie stresowi oksydacyjnemu w komórkach mięśnia sercowego. Z tego powodu funkcja śródbłonka może służyć nie tylko jako marker diagnostyczny i prognostyczny, ale także jako cel terapeutyczny, nawet w tak zaawansowanych schorzeniach jak niewydolność serca.
Na podstawie artykułu Kawashima C, Matsuzawa Y, Konishi M, Akiyama E, Suzuki H, Sato R, Nakahashi H, Kikuchi S, Kimura Y, Maejima N, Iwahashi N, Hibi K, Kosuge M, Ebina T, Tamura K, Kimura K. Ubiquinol Improves Endothelial Function in Patients with Heart Failure with Reduced Ejection Fraction: A Single-Center, Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Crossover Pilot Study. Am J Cardiovasc Drugs. 2020 Aug;20(4):363-372. doi: 10.1007/s40256-019-00384-y. PMID: 31713723.
[1] Matsuzawa Y, Kwon TG, Lennon RJ, Lerman LO, Lerman A. Prognostic value of flow-mediated vasodilation in brachial artery and fngertip artery for cardiovascular events: a systematic review and meta-analysis. J Am Heart Assoc. 2015. https://doi. org/10.1161/JAHA.115.002270.